De Concluding Observations; het eindrapport van deze toezichtscyclus van het VN-Comité, zijn gepubliceerd. In dit blog lees je meer over wat dit document inhoudt en de belangrijkste punten die erin staan. Voordat je dit leest is het handig een algemeen begrip te hebben van het VN-verdrag Handicap en het toezicht daarop. Lees hiervoor bijvoorbeeld mijn Stoomcursus.
De eerste reacties zijn vastgelegd door Nieuwsuur, het artikel en de reportage zijn nu online terug te zien.
Wat zijn Concluding Observations?
De Concluding Observations zijn een eindrapport na een toezichtscyclus van het VN-comité. In feite is het een lange lijst met observaties, zorgen en oplossingsrichtingen. Zo beschrijft het Comité kort welke zaken ze positief vinden, maar is er vooral veel aandacht voor wat er beter moet. Dat is logisch, want de taak van het Comité is om toezicht te houden en te adviseren, staten leren natuurlijk het meeste van de dingen die ze nog niet op orde hebben.
De Concluding Observations heten zo omdat ze het sluitstuk zijn van een cyclus van toezicht. Zo’n cyclus duurt meerdere jaren per land; er worden rapportages uitgebracht, vragen gesteld en uiteindelijk komt een vertegenwoordiging van het land naar Genève voor een hoorzitting. Daarna volgen de conclusies van het Comité dus in de Concluding Observations. Dat rapport wordt afgesloten met een datum waarop de eerste stappen van de volgende cyclus beginnen. In de tussentijd heeft de staat dus tijd om de adviezen uit te voeren en opnieuw een rapport samen te stellen.
Dit is een verkorte weergave van het toezicht. Om beter te begrijpen hoe het proces werkt, raad ik je aan om de Stoomcursus (toezicht) VN-verdrag Handicap te lezen. Meer informatie over het proces in Genève lees je in mijn Genève blog.
Samenvatting van de Concluding Observations
De Concluding Observations uit september 2024 omvatten ruim 20 pagina’s. Het Comité noemt een aantal positieve punten, zoals het besluit om het optioneel protocol te ratificeren, toevoeging van handicap als verboden discriminatiegrond aan artikel 1 van de grondwet en de erkenning van Nederlandse Gebarentaal als officiële taal in 2021.
Daarna gaat het rapport over in zaken van zorg (concern) en aanbevelingen (recommendations). Daarbij gaat het Comité alle artikelen van het verdrag langs en word per artikel beschreven waar men zich zorgen over maakt en wat er gedaan moet worden om de situatie te verbeteren. Door die indeling en de reikwijdte van het verdrag komen misschien niet alle zaken die mensen belangrijk vinden aan bod. De taak van het Comité is echter beperkt tot het toezicht op het verdrag; wat daar niet expliciet in beschreven is, valt buiten wat het Comité mag bekritiseren. Het verdrag gaat echter wel over bijna alle levensterreinen; van het algemene verbod op discriminatie tot het vrijwillig maken van keuzes in de zorg, van wonen tot werk en mobiliteit en van vrijetijdsbesteding tot specifieke kinderrechten. Ik vat een aantal grote punten samen.
- Het ontbreekt aan een plan om het VN-verdrag Handicap ook in Carribisch Nederland te ratificeren (tot geldend recht te maken). Carribisch Nederland is wel onderdeel van het Koninkrijk, maar op veel gebieden ook zelfstandig. Nederland heeft wel toegezegt het verdrag daar ook te willen, maar er is geen plan of tijdpad.
- Het ontbreekt aan een plan om het Optioneel Protocol te ratificeren in Nederland. Na ratificatie daarvan zouden individuen ook kunnen klagen bij het VN-comité als staten het verdrag onvoldoende uitvoeren. Je moet dan wel eerst alle nationale rechtsmiddelen hebben uitgeput. Oftewel; je moet bij de Nederlandse rechters geweest zijn, voordat je naar het Comité kunt stappen.
- Het Comité heeft veel aandacht voor de rechtspositie van mensen met een handicap. Zo moet Nederland alle bestaande wet- en regelgeving in lijn met het verdrag brengen. Ook moet er een strategie komen die ervoor zorgt dat het verdrag altijd de basis is onder nieuw te maken of aan te passen wetgeving in alle lagen van de overheid. Klachtprocedures moeten onafhankelijker worden, zodat mensen die afhankelijk zijn van ondersteuning niet hoeven te klagen bij de organisatie die zij nodig hebben. De financiële positie van een persoon mag nooit een reden zijn om je recht niet te halen bij de rechter. En mensen die bijvoorbeeld onder curatele staan, moeten sámen met hun curator keuzes kunnen maken. Bovendien vindt het Comité dat veel mensen binnen de overheid en het rechtssysteem te weinig kennis hebben van het verdrag, de overheid moet ervoor gaan zorgen dat die kennis wordt uitgebreid.
- Er zijn zorgen over verplichte zorg en inzet van isolatie in zorginstellingen. Het Comité vindt dat het plaatsen van kinderen in gesloten instituties direct moet stoppen en dat er meer geïnvesteerd moet worden in community based zorg, zorg waarbij mensen gewoon in de maatschappij verblijven en daarin ondersteund worden.
- Het Comité is ontevreden over de staat van het Nederlandse onderwijs. Passend onderwijs sluit te weinig aan en er is veel te veel speciaal onderwijs, waardoor kinderen met een handicap gesegregeerd worden (apart worden onderwezen van andere kinderen). Onderwijzend personeel krijgt te weinig educatie om onderwijs inclusiever te maken en er worden te weinig middelen ingezet om onderwijs toegankelijk te maken door bijvoorbeeld gebouwen toegankelijker te maken of kinderen met een auditieve beperking te helpen. Het Comité noemt ook het tertiaire onderwijs zoals vakopleidingen en hoger onderwijs expliciet, onderwijs gaat dus veel verder dan alleen de basis- en middelbare school,
- De Concluding Observations moeten breed verspreid worden; iedereen moet ze kunnen lezen en politici, ambtenaren en juridisch professionals zouden moeten weten wat erin staat. Daarom wil het Comité dat ambtenaren actief geïnformeerd worden over het verdrag en de aanbevelingen, maar ook dat de overheid de Concluding Observations voor iedereen vindbaar en leesbaar maakt. Het document is nu geschreven in, vaak ingewikkeld, engelse taal. Daarom zou de overheid ervoor moeten zorgen dat de stukken vertaald worden naar Nederlands maar ook minderheidstalen (talen van andere mensen die in Nederland leven), een makkelijk leesbare versie en Nederlandse Gebarentaal. De informatie zou voor iedereen toegankelijk moeten zijn.
- Door het hele rapport heen hamert het Comité op de noodzaak om mensen met een handicap en hun representatieve organisaties – ervaringsdeskundigen en organisaties die hen vertegenwoordigen – te betrekken. Dat geldt voor het maken van beleid, maar bijvoorbeeld ook bij het opstellen van de rapportages die in de volgende cyclus naar het Comité gaan. Ervaringsdeskundigheid is een belangrijke pijler in het verdrag, dat is dan ook goed terug te zien in deze Concluding Observations.
Bovenstaande punten zijn een kleine greep uit alles wat het Comité geschreven heeft. De volledige Concluding Observations zijn te downloaden bij de VN, via de knop bovenaan dit blog.
Conclusie
Na verschillende kritische rapporten van belangenbehartigers, het College voor de Rechten van de Mens en instanties als SCP, de Ombudsman en het Nibud, bevestigt het VN-Comité: er is werk aan de winkel in Nederland. De mythe dat Nederland het als rijk land goed voor elkaar heeft, is met de scherpe bewoordingen van het Comité in zowel de hoorzitting als haar Concluding Observations, definitief rechtgezet. Net als vele andere landen die over hun vorderingen moesten rapporteren, kan Nederland rekenen op een flinke lijst met zorgen en adviezen.
Nu is het aan de overheid om die adviezen ook echt uit te voeren. Omdat Nederland aan het verdrag gebonden is, zijn we als land wel verplicht het verdrag te implementeren, maar handhaven is moeilijk. Het Comité kan bijvoorbeeld geen boetes aan een persoon opleggen of iemand vastzetten. Het rapport is dus belangrijk en kan zeker gebruikt worden om de Nederlandse overheid op aan te spreken. Maar hoe we de adviezen terug gaan zien in Nederlands beleid, dat blijft natuurlijk de vraag.
